• Av.Gizem Gül Uzun
• 23.10.2023

KISA SÜRELİ HAPİS CEZALARINA SEÇENEK YAPTIRIMLAR

Kısa Süreli Hapis Cezası (TCK Madde 50) Nedir?

Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır (TCK m.49/2).

 

1 yıl veya daha az süreli hapis cezasına hükmedilmesi halinde, bu hapis cezası yerine adli para cezası gibi birtakım alternatif yaptırımlara çevrilebilecektir.

 

Seçenek Yaptırımlara Çevrilme Şartları Nelerdir?

 

1 yıl veya daha az süreli hapis cezasına mahkum olmak.

Mahkemenin seçenek yaptırıma çevirme yönünde kanaat kullanması.

1 yıl veya daha süreli hapis cezalarında seçenek yaptırıma çevrilip çevrilmeme konusunda mahkemenin takdir yetkisi vardır. Mahkeme, bu takdir yetkisini suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre kullanacaktır.

 

Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar

 

Bir suça ilişkin olarak fail cezalandırılırken, aynı zamanda o kişinin ıslah edilmesi ve topluma yeniden kazandırılması amaçlanır. Nitekim ceza hukukunda ölçülülük ilkesi de geçerlidir. İşlenen bir suça karşı verilen cezanın ölçülü olması hem kamu vicdanı hem de adalete olan güven açısından son derece önemlidir. Bu nedenle Türk Ceza Kanunu (“TCK”) m.50’de belirli şartların sağlandığı kısa süreli hapis cezası gerektiren suçlarda, hapis cezası yerine kişiyi topluma kazandıracak seçenek yaptırımlar düzenlenmektedir.

 

Seçenek Yaptırımlara Çevrilme Şartları Nelerdir?

 

Mahkemece hükmedilen hapis cezasının kanunda belirtilen seçenek yaptırımlara çevrilebilmesi için temel koşul cezanın 1 yıl veya daha kısa süreli olmasıdır. Buna ek olarak mahkemenin hapis cezası yerine seçenek yaptırımlardan birini uygulama yönünde takdir yetkisini kullanması gerekir. Mahkeme bu konuda takdir yetkisini kullanırken sanığın sosyal ve ekonomik durumunun yanı sıra somut olayda suçun özelliğini ve sanığın pişmanlık durumunu dikkate alır.

Seçenek Yaptırımlara Çevirme Zorunluluğu

 

Seçenek yaptırımlara çevirme konusunda esas olan mahkemenin takdir yetkisi olmakla birlikte bu konuda istisnai durumlar da bulunmaktadır. Kısa süreli hapis cezasının seçenek yaptırımlardan birine çevrilmesi şu koşullarda zorunludur:

 

Hükmedilen hapis cezasının 30 gün veya daha kısa süreli olması,

Hükmedilen kısa süreli hapis cezasının 30 günden uzun olması durumunda, sanığın suçu işlediği tarih itibariyle 18 yaşını doldurmamış veya 65 yaşını bitirmiş olması.

Önemle belirtmek gerekir ki yukarıdaki koşullarda mahkemece seçenek yaptırımlara hükmedilmesinin zorunlu olması için sanık hakkında daha önce herhangi bir mahkumiyet kararı verilmemiş olmalıdır.

 

Kural olarak, kısa süreli hapis cezalarını seçenek yaptırıma çevirme konusunda mahkemenin takdir yetkisi bulunmaktadır. Ancak bazı hallerde kanun, mahkemeye takdir yetkisi tanımamıştır.

 

Daha önce hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmak koşuluyla, mahkûm olunan otuz gün ve daha az süreli hapis cezası ile fiili işlediği tarihte onsekiz yaşını doldurmamış veya altmışbeş yaşını bitirmiş bulunanların mahkûm edildiği bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, birinci fıkrada yazılı seçenek yaptırımlardan birine çevrilir (TCK m.50/3).

 

Seçenek yaptırıma çevirme zorunluluğunun şartları şu şekilde sıralanabilir:

 

Daha önce hapis cezasına mahkum edilmemiş olmak.

Mahkum olunan hapis cezasının 30 gün veya daha az süreli olması.

Suçu işlediği sırada 18 yaşını doldurmamış olanlar ve 65 yaşını bitirmiş olanlar bakımından 1 yıl veya daha süreyle hapis cezasına mahkum edilmek.

 

Seçenek Yaptırımlar Nelerdir?

 

TCK uyarınca kısa süreli hapis cezası yerine uygulanabilecek seçenek yaptırımlar şunlardır:

 

Adli para cezası.

Suç nedeniyle uğranılan zararın aynen iadesi, suçtan önceki hale getirilmesi veya tazmin edilmesi.

Bir meslek veya sanat edinme amacıyla bir eğitim kurumuna devam etme.

Belli yerlere gitmekten veya belirli etkinliklerden yasaklı olma.

Hak ve yetkilerin kötüye kullanımı aracılığıyla işlenen suçlarda ilgili ehliyetlerin sanıktan geri alınması.

Kamuya yararlı işlerde çalıştırılma.

Taksirli Suçlarda Seçenek Yaptırıma Çevirme

Seçenek yaptırıma çevirme konusunda taksirli suçlar bakımından ayrı bir düzenleme vardır. Buna göre taksirle işlenen suçlara ilişkin olarak verilen hapis cezası 1 yıldan uzun süreli (uzun süreli hapis cezası) olsa dahi, diğer koşulların da varlığı halinde adli para cezasına çevrilebilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta 1 yıldan uzun süreli hapis cezasının seçenek yaptırımlar arasından yalnızca adli para cezasına çevrilebiliyor olmasıdır. Ayrıca eklemek gerekir ki bu istisna yalnızca taksirli suçlar için geçerlidir. Bilinçli taksirle işlenen suçlar bu kapsama girmez.

 

Suç Tanımında Adli Para Cezasının Seçenek Olması

 

Kanunda düzenlenen suç tanımında hapis cezasının yanı sıra seçenek olarak adli para cezası da öngörülmüş olabilir. Böyle bir düzenlemeye rağmen mahkemece hapis cezasına hükmedilmiş ise, bu durumda seçenek yaptırımlar yoluna gidilerek hapis cezası adli para cezasına çevrilemez. Zira böyle bir durumda hakim suça ilişkin olarak adli para cezası verme hakkı bulunmasına rağmen ilgili suçun hapis cezası gerektirdiğine hükmetmiştir. Bunun üzerine seçenek yaptırımlar yoluna başvurarak hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesi hukuk mantığına aykırı olur. Bu durumda sanık hakkında hapis cezasının uygulanması gereklidir.

 

Seçenek Tedbirlerin Yerine Getirilmemesinin Sonuçları

 

Mahkemece hükmedilen seçenek tedbirler kesinleştikten sonra Cumhuriyet Savcılığı tarafından yapılan tebligata rağmen 30 günlük süre içinde yerine getirilmeye başlanmaz veya başlandığı halde devam ettirilmezse, seçenek tedbire çevrilen kısa süreli hapis cezasının kısmen veya tamamen infazına hükmedilir.

 

Burada eklemek gerekir ki, seçenek tedbirin uygulanması hükümlünün elinde olmayan nedenlerle mümkün olamadıysa mahkemece seçenek tedbirin değiştirilmesine karar verilmelidir.

 

Taksirli Suçlarda Seçenek Yaptırıma Çevirme

 

Taksirli suçlardan dolayı hükmolunan hapis cezası uzun süreli de olsa; bu ceza, diğer koşulların varlığı halinde, adlî para cezasına çevrilebilir. Ancak, bu hüküm, bilinçli taksir halinde uygulanmaz (TCK m.50/4).

 

Bilinçsiz taksirle işlenen suçlarda hükmolunan hapis cezasının 1 yıldan fazla(uzun süreli) olması halinde ve diğer koşullar da oluşmuşsa hapis cezası sadece adli para cezasına çevrilebilecektir. Ancak bilinçli taksirle işlenen suçlarda böyle bir imkan öngörülmemiştir.