- Av.Gizem Gül Uzun
- 23.10.2023
TAKDİRİ İNDİRİM NEDENLERİ(İYİ HAL İNDİRİMİ)-TAKDİRİ İNDİRİM
CEZA YARGILAMASINDA TAKDİRİ İNDİRİM NE DEMEKTİR?
Ceza yargılamasında takdiri indirim, mahkemelerin suçlulara verilecek cezayı belirlerken, suçun işlenme koşullarını, sanığın durumunu, suçun ağırlığını ve mahkemeye sunulan delilleri dikkate alarak ceza miktarında indirim yapma yetkisini ifade eder. Bu indirim, suçlu için daha hafif bir cezanın uygulanması anlamına gelir.
Mahkemeler, sanığın pişmanlık duyması, suçun işlenme şekli, suçun işlenme amacı gibi faktörleri göz önünde bulundurarak cezayı hafifletebilirler. Takdiri indirim, mahkemelerin adaleti sağlama amacıyla cezayı kişiselleştirmesine ve suçun özel koşullarını değerlendirmesine olanak tanır. Bu şekilde, adalet duygusuyla uyumlu, adil ve dengeli bir ceza uygulanması hedeflenir. Ancak, indirim miktarı ve koşulları ülkeden ülkeye değişebilir, bu nedenle yerel yasalar ve yargı pratikleri incelenmelidir.
TAKDİRİ İNDİRİM NEDENLERİ NELERDİR?
Takdiri indirim nedenleri, kanun tarafından belirlenmeyip, hâkimin göz önünde tutabileceği bir takım özellikler dolayısıyla, cezanın bir ölçüde indirilmesine imkan sağlayan ve kabul ile reddi yine hakimin takdirine bırakılan hallerdir. 5237 sayılı TCK’nın 62/2 maddesine göre takdiri indirim nedeni olarak;
Failin geçmişi,
Sosyal ilişkileri,
Fiilden sonraki davranışları,
Yargılama sürecindeki davranışları,
Cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri,
Örnek olarak sayılmıştır. Bu sebepler tahdidi (sınırlayıcı) değil, tâdâdi (örnekleyici) niteliktedir. Hakim bunların dışında bir nedeni de takdiri indirim nedeni olarak belirleyebilecektir.
Bu nedenler, suçun işlenmesine eşlik eden (yoğun ve güçlü bir ihtirasın etkisi, sarhoşluk, gençlik heyecanı, cahillik, tecrübesizlik, korku ve acıma duygusu, mağdurun da kusurlu olması gibi), ya da suçun işlenmesinden önce var olan (failin iyi koşullarda yaşaması, topluma hizmetleri, önemli bir hastalığa yakalanmış olması gibi) veya suçun işlenmesinden sonra ortaya çıkan (failin pişmanlık duyması, suçunu ikrar etmesi, mağdurun zararını karşılaması, suçtan doğan zararın azlığı, duruşma sırasında sükunetli bir şekilde iyi hal göstermesi gibi) nedenler olabilir. Bunlar bir çoğunu katılmamakla birlikte yargıla kararlarına yansıdığı için tek tek saymak gereklidir. Bunlar;
Tecrübesizlik.
Gençlik heyecanı.
Sarhoşluk.
Korku ve acıma duygusu
Mağdurun kusurlu olması
Failin iyi koşullarda yaşaması
Topluma hizmetleri
Önemli bir hastalığa yakalanması.
Suçun işlenmesi sırasındaki pişmanlığı.
Suçunu ikrar etmesi.
Mağdurun zararını karşılaması.
Suçtan doğan zararın azlığı.
Duruşma sırasında sükuneti
Ancak takdiri indirim nedenleri uygulanırken mağdur ve müştekinin ceza yargılamasından bekledikleri makul sonucun ve ceza ile kendilerinde oluşacak tatmin hissinin de ceza mahkemesi göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Mağdur veya müştekinin uğramış oldukları maddi ve özellikle manevi zarar ile sanığa uygulanacak takdiri indirim arasında makul bir oran olmalıdır. Takdiri indirimin uygulanması sonucu verilecek ceza mağdur veya müştekinin uğramış olduğu maddi ve manevi zarara uygun düşmeyecekse takdiri indirim nedenlerinin uygulanması hakkaniyetli olmayacaktır.
Takdiri indirim, mahkemelerin suçlulara verilen cezayı belirlerken dikkate aldığı çeşitli nedenlere dayanabilir. Bu nedenler ülkeden ülkeye değişiklik gösterebilir, ancak genel olarak takdiri indirim nedenleri şunlar olabilir:
Pişmanlık ve İyileşme: Sanık suçunu itiraf ederse ve pişmanlık duyduğunu gösterirse, mahkeme bu durumu takdiri indirim sebebi olarak değerlendirebilir. Aynı zamanda, sanığın suç işleme konusundaki düşüncelerini değiştirmesi, tedavi olması veya suça yönelik tutumunu değiştirmesi durumunda da takdiri indirim uygulanabilir.
Suça Sürükleme: Suçun işlenmesinde sanığın zorlanması, tehdit edilmesi veya dış etkenlerin etkisi altında olması durumunda, mahkeme bu durumu göz önüne alarak indirim yapabilir.
Suçun İşlenme Şekli: Suçun işlenme şekli, suçun ne kadar planlı ve organize bir şekilde gerçekleştirildiğini belirleyebilir. Eğer suç plansız, ani bir hareket sonucu işlendiyse, bu durumda da indirim uygulanabilir.
Sanığın Geçmişi: Sanığın daha önceki suç kaydı veya lekesiz bir sicili olup olmaması da takdiri indirimde etkili olabilir. Geçmişte suça karışmamış bir sanığa, daha hafif bir ceza verilebilir.
Mağduru Telafi Etme: Sanık, mağdura karşı zararı telafi etme, tazminat ödeme veya mağduru tatmin etme yoluyla sorumluluğunu kabul ederse, mahkeme bu durumu takdiri indirim nedeni olarak değerlendirebilir.
İyi Hal Davranışı: Sanığın duruşma sürecinde mahkemeye saygılı bir şekilde davranması, işbirliği yapması, düzgün bir şekilde davranış sergilemesi ve cezaevi koşullarına uyum sağlaması gibi durumlar, takdiri indirim nedenleri olarak kabul edilebilir.
Sanığın Yaşı ve Sağlık Durumu: Genç yaştaki bir sanık veya ciddi bir sağlık sorunu olan bir sanık için daha hafif bir ceza uygulanabilir. Bu durumlar, sanığın cezaevinde geçireceği süreyi etkileyebilir.
Yukarıda sıralanan nedenler, takdiri indirimin uygulanabileceği durumları temsil etmektedir, ancak bu durumlar ülkeden ülkeye ve yargı sisteminden yargı sistemine değişebilir. Bu nedenle, takdiri indirim nedenlerini belirleyen yasalar ve yönetmelikler, yerel yasal mevzuata göre incelenmelidir.
Takdiri İndirimin Cezaya Etkisi
TCK madde 62/1, takdiri indirim nedeninin varlığı halinde:
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine müebbet hapis cezası,
Müebbet hapis cezası yerine yirmibeş yıl hapis cezası,
Diğer cezaların ise altıda biri indirilerek belirlenen ceza
verilir. Örneğin normalde 6 yıl hapis cezası alacak failin geçmişi değerlendirildiğinde takdiri indirim nedeni görüldüyse, 6 yılın 6’da 1’i olan 1 yıl düşülerek, sonuçta 5 yıl hapis cezası verilecektir.
Takdiri İndirim Ne Zaman Uygulanır?
Cezanın belirlenmesini düzenleyen TCK madde 61 – Cezanın Belirlenmesi maddesi, uygulamada kullanılacak formülü açıklamaktadır. Takdiri indirim nedeni kendisini TCK 61/5’te göstermektedir. Fıkraya göre mahkeme, TCK 62/1’e göre uygulanacak indirimi sonuç cezayı belirlemeden önceki adımda kullanacaktır. Yani hakim TCK 61’e göre cezayı belirledikten sonra son aşamada takdiri indirimi uygulayıp sonuç cezaya ulaşacaktır.